Belli Hakları Kullanmaktan Yoksun Bırakılma Türk Ceza Kanunu’nun ‘’Yaptırımlar’’ başlıklı Üçüncü Kısmının İkinci Bölümü olan ‘’Güvenlik Tedbirleri’’ başlığı altında 53. Madde de düzenlenmiştir. Konuyla ilgili olarak hukuki destek almak için alanında uzman ceza avukatı ile görüşmeniz sizler için faydalı olacaktır.
Belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma
Madde 53- (1) Kişi, kasten işlemiş olduğu suçtan dolayı hapis cezasına mahkûmiyetin kanuni sonucu olarak;
a) Sürekli, süreli veya geçici bir kamu görevinin üstlenilmesinden; bu kapsamda, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliğinden veya Devlet, il, belediye, köy veya bunların denetim ve gözetimi altında bulunan kurum ve kuruluşlarca verilen, atamaya veya seçime tabi bütün memuriyet ve hizmetlerde istihdam edilmekten,
b) Seçme ve seçilme ehliyetinden (…)12,
c) Velayet hakkından; vesayet veya kayyımlığa ait bir hizmette bulunmaktan,
d) Vakıf, dernek, sendika, şirket, kooperatif ve siyasi parti tüzel kişiliklerinin yöneticisi veya denetçisi olmaktan,
e) Bir kamu kurumunun veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşunun iznine tabi bir meslek veya sanatı, kendi sorumluluğu altında serbest meslek erbabı veya tacir olarak icra etmekten,
yoksun bırakılır.
(2) Kişi, işlemiş bulunduğu suç dolayısıyla mahkûm olduğu hapis cezasının infazı tamamlanıncaya kadar bu hakları kullanamaz.
(3) Mahkûm olduğu hapis cezası ertelenen veya denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak cezası infaz edilen ya da koşullu salıverilen hükümlünün kendi altsoyu üzerindeki velayet, vesayet ve kayyımlık yetkileri açısından yukarıdaki fıkralar hükümleri uygulanmaz. Mahkûm olduğu hapis cezası ertelenen veya denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak cezası infaz edilen ya da koşullu salıverilen hükümlü hakkında birinci fıkranın (e) bendinde söz konusu edilen hak yoksunluğunun uygulanmamasına karar verilebilir.
(4) Kısa süreli hapis cezası ertelenmiş veya fiili işlediği sırada onsekiz yaşını doldurmamış olan kişiler hakkında birinci fıkra hükmü uygulanmaz.
(5) Birinci fıkrada sayılan hak ve yetkilerden birinin kötüye kullanılması suretiyle işlenen suçlar dolayısıyla hapis cezasına mahkûmiyet halinde, ayrıca, cezanın infazından sonra işlemek üzere, hükmolunan cezanın yarısından bir katına kadar bu hak ve yetkinin kullanılmasının yasaklanmasına karar verilir. Bu hak ve yetkilerden birinin kötüye kullanılması suretiyle işlenen suçlar dolayısıyla sadece adlî para cezasına mahkûmiyet halinde, hükümde belirtilen gün sayısının yarısından bir katına kadar bu hak ve yetkinin kullanılmasının yasaklanmasına karar verilir. Hükmün kesinleşmesiyle icraya konan yasaklama ile ilgili süre, adlî para cezasının tamamen infazından itibaren işlemeye başlar.
(6) Belli bir meslek veya sanatın ya da trafik düzeninin gerektirdiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık dolayısıyla işlenen taksirli suçtan mahkûmiyet halinde, üç aydan az ve üç yıldan fazla olmamak üzere, bu meslek veya sanatın icrasının yasaklanmasına ya da sürücü belgesinin geri alınmasına karar verilebilir. Yasaklama ve geri alma hükmün kesinleşmesiyle yürürlüğe girer ve süre, cezanın tümüyle infazından itibaren işlemeye başlar.
Belli Hakları Kullanmaktan Yoksun Bırakılmanın unsurları
İşlediği suç sebebiyle toplumda o kişiye karşı duyulan güven azalmaktadır. Bu sebeple suçlu kişinin özellikle güven ilişkisinin varlığını gerekli kılan belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılması güvenlik tedbiri gereğinde uygulanır.
Kanunda belirtilen bu güvenlik tedbiri süresiz değildir. Türk Ceza Hukuku uyarınca verilen hükmün amacı hükümlüyü ıslah edip tekrar topluma kazandırmaktır. Bu nedenle kanunda yer alan hak yoksunlukları en geç cezanın infazı tamamlanınca sona erer.
Belli Hakları Kullanmaktan Yoksun Bırakılmanın Koşulları
İşlenen suç kasten işlenmiş bir suç olmalı
Hapis cezasına hükmedilmiş olmalı
Fail suçu işlediği esnada 18 yaşını doldurmuş olmalı (18 yaşından küçükler için bu hüküm uygulanmaz)
Kullanmak Yonsun Bırakılan Haklar
- Sürekli, süreli veya geçici bir kamu görevinin üstlenilmesinden; bu kapsamda, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliğinden veya Devlet, il, belediye, köy veya bunların denetim ve gözetimi altında bulunan kurum ve kuruluşlarca verilen, atamaya veya seçime tabi bütün memuriyet ve hizmetlerde istihdam edilmekten yoksunluk
- Seçme ve seçilme ehliyetinden yoksunluk
Anayasa Mahkemesinin 08.10.2015 tarihli 2014/140 E. 2015/85 K. sayılı kararı ile seçme ve seçilme hakkından yasaklılık ancak kişinin cezaevinde olduğu sürece mümkün olabilecektir.
- Velayet hakkından; vesayet veya kayyımlığa ait bir hizmette bulunmaktan,
- Vakıf, dernek, sendika, şirket, kooperatif ve siyasi parti tüzel kişiliklerinin yöneticisi veya denetçisi olmaktan,
- Bir kamu kurumunun veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşunun iznine tabi bir meslek veya sanatı, kendi sorumluluğu altında serbest meslek erbabı veya tacir olarak icra etmekten, yoksun bırakılır.
Bu yasaklar hakimin takdirine bağlı olmayıp mahkumiyetin kanuni sonucudur. Bu hususun iddianame de talep edilmesine veya hakimin bu konuda karar vermesine gerek yoktur. Mahkumiyet kararı kesinleştiği andan itibaren yasaklar kendiliğinden başlar.
HAK YOKSUNLUĞUNUN SÜRESİ VE BAŞLANGICI
Hak yoksunluklarının süresi hükmün, mahkûmiyetin kesinleşmesi ile başlar. Cezanın infazına kadar devam eder.
Cezanın Ertelenmesi Halinde Hak Yoksunluğu
Mahkemece verilen cezanın ertelenmesi sonuca etkili değildir. Ancak bu kuralın istisnaları vardır.
- Hapis cezası ertelenen hükümlünün kendi alt soyu üzerindeki vesayet ve kayyımlık yetkilerini kullanmasına bir engel yoktur.
- Kısa süreli hapis cezası alan ve cezası ertelenen mahkumlar hakkında hak yoksunlukların hiçbiri uygulanmayacak. Kısa süreli hapis cezası 1 yıl ve daha az hapis cezalarıdır.
Hak ve Yetkinin Kötüye Kullanılması Suretiyle İşlenen Suçlarda Hak Yoksunlukları (TCK M.53/5)
Türk Ceza Kanunu’nu madde 53 fıkra 5’te düzenlenen hak yoksunlukları 1. Fıkrada belirtilenden farklıdır.
(5) Birinci fıkrada sayılan hak ve yetkilerden birinin kötüye kullanılması suretiyle işlenen suçlar dolayısıyla hapis cezasına mahkûmiyet halinde, ayrıca, cezanın infazından sonra işlemek üzere, hükmolunan cezanın yarısından bir katına kadar bu hak ve yetkinin kullanılmasının yasaklanmasına karar verilir. Bu hak ve yetkilerden birinin kötüye kullanılması suretiyle işlenen suçlar dolayısıyla sadece adlî para cezasına mahkûmiyet halinde, hükümde belirtilen gün sayısının yarısından bir katına kadar bu hak ve yetkinin kullanılmasının yasaklanmasına karar verilir. Hükmün kesinleşmesiyle icraya konan yasaklama ile ilgili süre, adlî para cezasının tamamen infazından itibaren işlemeye başlar.
Birinci fıkrada yoksunluktan bahsederken beşinci fıkrada direk yasaklamadan söz edilmektedir.
- Birinci fıkrada hapis cezasının yasal sonucu olarak hak yoksunlukları düzenlenmiştir. Beşinci fıkrada ise yasaklama hem hapis hem de para cezası açısından söz konusudur
- Birinci fıkrada hakimin süre konusunda yoksunluk için takdir yetkisi yoktu. Beşinci fıkrada yasaklılık süresi hakimin takdirine bağlıdır.
- Birinci fıkrada hakimin takdirine bağlı olmayıp mahkumiyetin kanuni sonucudur. Bu hususun iddianame de talep edilmesine veya hakimin bu konuda karar vermesine gerek yoktur. Beşinci fıkradaki yasaklılığın uygulanabilmesi için iddianamede gösterilmesi veya ek savunma hakkı verilmesi ve kararda gösterilmesi gerekir.
- Birinci fıkrada yoksunluk hükmün kesinleşmesi ile başar, yasaklılık ise cezanın infazı ile başlar.
- Birinci fıkra hükmü tüm kasten işlenen suçlar bakımından geçerlidir. Beşinci fıkra hükmü ise birinci fıkrada sayılan hak ve yetkilerden birinin kötüye kullanılması suretiyle işlenen suçlar bakımından geçerlidir.
Beşinci fıkra hükmü uyarınca hakim bu hak yoksunluklarına hükmedildiğini kararına açıkça göstermeli ve hükmedilen süreyi belirlemelidir. Son olarak ‘’yasaklanmasına karar verilir’’ şeklinde emredici ifade ile kararını açıklamalı.
Taksirli Suçlarda Hak Yoksunlukları (TCK M.53/6)
(6) Belli bir meslek veya sanatın ya da trafik düzeninin gerektirdiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık dolayısıyla işlenen taksirli suçtan mahkûmiyet halinde, üç aydan az ve üç yıldan fazla olmamak üzere, bu meslek veya sanatın icrasının yasaklanmasına ya da sürücü belgesinin geri alınmasına karar verilebilir. Yasaklama ve geri alma hükmün kesinleşmesiyle yürürlüğe girer ve süre, cezanın tümüyle infazından itibaren işlemeye başlar.
-Bu fıkra hükmünün uygulanabilmesi için ya bir meslek veya sanatın gerektirdiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık dolayısıyla işlenen taksirli bir suç olmalı.
-Yahut trafik düzeninin gerektirdiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık dolayısıyla işlenen taksirli bir suç olmalı.
Yani taksirli suç ile yerine getirilen meslekin veya sanatın bağlantısı olmalı. Bu fıkranın uygulanması için taksirli suçtan bir mahkûmiyet veriliyor olmalı. Bu durumda 3 aydan az 3 yıldan fazla olmamak üzere hak yoksunluğuna hükmedilebilecektir.
-Verilecek hak yoksunluğu bu meslek veya sanatın icrasının yasaklanması ya da sürücü belgesinin geri alınması biçiminde olacaktır.
-Bu hak yoksunluğuna hükmetmek mecburi değil, zorunludur.
Hükmün kesinleşmesiyle yasaklama veya geri alma yürürlüğe girer. Cezanın tümüyle infazından itibaren bu 3 ay ile 3 yıllık süre işlemeye başlar.
Belli Hakları Kullanmaktan Yoksun Bırakılma SSS
TCK m.53 uyuarınca bir kimsenin işlemiş olduğu suçtan dolayı toplumla olan güven ilişkinin zarar görmesi sonucunda okişinin kanunen tanınan belli haklarını kullanmaktan yoksun bırakılmasıdır.
İşlenen suç kasten işlenmiş bir suç olmalı
Hapis cezasına hükmedilmiş olmalı
Fail suçu işlediği esnada 18 yaşını doldurmuş olmalı
Bu hallerden biri eksikse TCK m.53 uygulanmaz.
Yoksun bırakılma verilen cezanın infaz süresi kadardır. Sürenin tamamlanmasıyla hak yoksunluğu kendiliğinden ortadan kalkar. Bir karara gerek yoktur.
TCK m.53 uyarınca belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılan kişi cezanın infazı süresince ve ek yasaklılık süresince devlet memur olamaz.
Kasten işlenen bir suç nedeniyle bir yıl ve daha fazla süreyle hapis cezasına hükmedilen mahkumiyetlerde TCK m.53 uygulanır.
